حفاری، گلوگاه اکتشافات مواد معدنی
طبق استانداردهای اکتشافی، برای تعیین ذخیره هر ماده معدنی حتی یک توده سنگ آهک یکنواخت هم باید حفاری انجام شود.
حفاری‌های معدنی به عنوان یک شاخص مهم اکتشاف مواد معدنی محسوب می‌شود که در کشور به دلیل آنکه بیشتر تجهیزات و ماشین‌آلات حفاری از خارج تهیه می‌شود، در مقایسه با سایر کشورها، عملیات حفاری بسیار وقت‌گیر و پرهزینه است. با این حال به نظر می‌رسد که مسائلی چون نبود تجربه کافی کاردانان و کارشناسان حفاری، باعث اتلاف وقت در هنگام حفاری شده و فقدان مدیریت در زنجیره تامین تجهیزات، نقش بیشتری در افزایش هزینه‌های حفاری داشته باشد. از این‌رو سرعت، کیفیت و بازدهی حفاری نیز روند قابل توجهی ندارد.
آمار نشان‌دهنده آن است که مجموع حفاری‌های اکتشافی معدنی در ایران سالانه به حدود ۱۵۰ هزار متر می‌رسد و در قیاس با میزان حفاری کشورهای پیش‌رو معدنی ازجمله کانادا و استرالیا که سالانه بین ۴ تا ۷ میلیون متر است، اصلا قابل توجه نیست که دلیل آن تفاوت شرایط اقلیمی و زمین‌شناسی این کشورهای است چراکه با توجه به شرایط متفاوت زمین‌شناحتی در این کشورها از جمله وجود لایه‌های یخ زده پرموفر در کانادا و ضخامت زیاد آبرفت، خاک و ریگولیت‌ها در استرالیا، تمرکز بر اکتشاف کانسارهای پنهان انجام می‌شود و متراژ قابل‌توجهی از حفاری انجام شده صرف گذر از صدها متر روباره می‌شود تا به سنگ بستر دست یابند. بنابراین مقایسه این آمار تنها با کشورهایی که شرایط زمین‌شناسی و اقلیمی شبیه ایران دارند، منطقی است. با این حال تا رسیدن به ظرفیت سالانه مطلوب در حفاری که حدود ۵۰۰ هزار متر برآورد می‌شود، فاصله بسیاری داریم.
متاسفانه در بعد فنی طراحی و نظارت بر حفاری در کشور، تعریفی از حفاری اثربخش وجود ندارد و کم و بیش تفکیکی بین حفاری شناسایی، حفاری تعمیمی، و حفاری پرکننده به عمل نمی‌آید. فراموش نکنیم نتایج حفاری تنها زمانی قابل اعتنا خواهد بود که قابلیت بسط و تلفیق با سایر داده‌های سطحی و عمقی را داشته باشد و بتواند حداقل هندسه یک بلوک اکتشافی را معنی بخشد. در نتیجه تکمیل لایه‌های اکتشافی پیش شرط یک حفاری موفق و اثربخش است. با وجود اینکه حفاری در ایران گران است ولی عموما کیفیت و نرخ بازیافت مناسب نیست. از سوی دیگر بسیاری از داده‌های اکتشافی قابل برداشت از حفاری نیز به فراموشی سپرده شده است. انحراف سنجی گمانه‌ها به ندرت انجام می‌شود، اطلاعات سنگ‌شناسی، هوازدگی، دگرسانی، کانی‌زایی و ساختاری به‌خوبی ثبت نشده و قواعد نمونه‌برداری رعایت نشده و به اندازه‌گیری اطلاعات ارزشمندی همانند سختی و وزن مخصوص توجه نمی‌شود. بدین ترتیب اثرات سویی در مطالعات تخمین و ارزیابی ذخیره ایجاد می‌کند.
مجموع کل حفاری شرکت‌های سرمایه‌گذاری خارجی فعال در ایران، در ۱۷ سال (۱۳۷۳ تا ۱۳۹۰) حدود ۱۵۰ هزار متر بوده که منجربه معرفی کانسارهای مهمی از جمله مهدی‌آباد، آقدره، ساریگونی، زرشوران و خاروانا شد که این رقم معادل متراژ حفاری سالانه کنونی در کشور است. بنابراین هر چند حفاری شاخص مهم اکتشافات مواد معدنی است ولی از آن مهم‌تر رعایت فرآیند اکتشافات سیستماتیک، تکمیل لایه‌های مختلف داده‌های اکتشافی و مدیریت داده‌هاست که بر پایه آن بتوان به حفاری اثر بخش رسید.
متاسفانه از اوایل دهه ۸۰، شیوه‌ای از حفاری با عنوان حفاری پودری با استفاده ازدریل واگن برای اکتشافات فلزی بکار گرفته شد و نتایج حاصل از این حفاری‌ها در ارزیابی ذخایر استفاده شد. در صورتی که از نظر فنی به دلیل آنکه عیار به دست آمده از اینگونه نمونه‌ها قابل استناد نیست، به هیچ وجه نمی‌تواند در محاسبات ذخیره در نظرگرفته شود. بنیانگذاری چنین اشتباهی در اکتشافات، آسیبی بر کالبد اکتشافات معدنی کشور محسوب می‌شود که تاکنون نیز وجود دارد و تنها توانست آمار عملکرد حفاری را افزایش دهد.
بهمن رشیدی – کارشناس ارشد زمین شناسی اقتصادی
منبع: روزنامه گسترش صنعت،معدن و تجارت
